Avrupa’nın borç sorunu tam bir “bitmeyen senfoni” haline geldi. Biraz daha uzayıp giderse Avrupa’nın tamamı kronik borç sorunu yaşayan ülke muamelesi görmeye başlayacak.
Aslında sorunun ne olduğu belli. Avrupa Birliği’nin bazı üyelerinin borç düzeyleri çok yüksek ve ulusal kaynakları bu borçları ödemekte yetersiz kalıyor. Bir çözüm bulunmaması halinde bu ülkeler iflas edecekler. İflas ederken öteki üyeleri de peşlerinden sürükleyecekler. Sorunun bu olduğu noktasında bir görüş birliği var. Çözüm noktasında ise henüz ortak bir noktaya gelinmiş değil.
Avrupa’nın borç sorunun çözümünde bir genel şartın iki de uygulama seçeneğinin olduğunu düşünüyorum.
Genel şart borç sorunu yaşayan ülkeye acilen dışarıdan destek vermek, fon sağlamaktır. Bu adım atılmadan sorunu makul biçimde çözme olanağı yok. Böyle bir destek borçlu ülkeye vadesi gelmiş, ödemesi dayatan borçlarını ödeme yeteneği kazandırır. Ülkeyi borcunu ödemeyen (default) ülke riskine düşmekten kurtarır. Belki en önemlisi dışarıdan verilen destek ülkeye finansal piyasalardan yeniden borçlanabilme imkanı verir.
Dış destek sağlanması borç sorununun çözümünde en önemli adımdır. Ancak sorunun kesin olarak çözüldüğü anlamına gelmez bu. Dış desteğin ne şekilde kullanıldığı ya da kullanılmasının şart koşulduğuna bağlı olarak dış destekli çözümün sonuçları farklı olur.
* * *
Aslında dış destek alan ülkenin ne yapacağına ilişkin akla gelen ilk yaklaşım çok bildik bir çözümdür. Adı “koşulsallık” (conditionality) olarak konmuş olan bu yaklaşıma daha çok IMF destekleri bağlamında rastlanır.
Koşulsallık taşıyan destek yaklaşımının özü basittir. Destek verilen ülkenin bunun karşılığında kemerlerini sıkması, dengelerini yeniden kuracak ölçüde küçülmesi ve kendi içinde kısa vadede borç ödeme kapasitesini yükseltecek fazlalar yaratması istenir.
Bu yaklaşımın uygulanması sıkıntı vericidir ama kısa vadede birikmiş borçların ödeme imkanı yarattığı da açıktır. Ancak bu yaklaşımın orta- uzun vadede sorunlu olduğu da bilinir. Bu bağlamda iki sorun olduğu söylenebilir. Bu yaklaşımın borçluluğu azaltmayıp, büyük ölçüde borç ikamesi sağlaması bu sorunlardan birisidir. Borç sorununda kriz noktası aşılmakta ama sorunun kendisi olduğu yerde kalmaktadır. İkinci sorun ise yapılan sert frenin ekonomide büyüme dinamiğini neredeyse sıfırlamasıdır. Dikkat ederseniz kısa vadede borç sorunu aşılmakta ancak, büyüme dinamiği kaybedildiği için, borç ödeme amaçlı kaynak yaratılması da sınırlanmaktadır. Bu durumda borç sorununun orta- uzun vadede tekrarlama olasılığı yüksektir. Kimilerinin borç batağı olarak niteledikleri durum budur.
* * *
Küçülüp, durarak borç sorununu çözme seçneğinin karşısına büyüyerek borç ödeme seçeneği konabilir. Genel şart sağlanıp, dış destek almaya başlayan ülke bunun karşılığında büyüyerek ödeme imkanı yaratmayı seçebilir. Ekonomiye akan fonlar statik olarak borç ödemeye yönlendirilmek yerine büyümeyi hızlandıracak harcamalara aktarılıp daha dinamik biçimde kullanılabilir.
Bu yaklaşım borçların hemen ödenmesini sağlamayabilir. Bana kalırsa bu şart da değildir. Borçların yeniden yapılandırılıp, destek saplayanlanların kefaletiyle yeni bir ödeme planına bağlanması bu sorunu aşmak için yeterli olur diye düşünüyorum. Bu durumda kısa vadede borç ödemesi yavaştır ama büyüyen bir ekonomide orta-uzun dönemde ülkenin borç ödeme kapasitesini yükselir, borç ödemesi hızlanır ve borç sorununu kalıcı biçimde çözme imkanı yaratılır.
Soruna bu analiz açısından bakınca Avrupa Birliği’nin borç sorununun kısa sürede aşılmasının zor olduğu görülüyor. AB kendi içinde sorunlu ülkelere destek sağlamakta, yani genel şartı yerine getirmekte hala tereddütlü davranıyor. Bu çözümün uzayacağı anlamına geliyor. Destek sağlanması halinde uygulama açısından Avrupa’nın tercihinin birinci seçenek olduğu anlaşılıyor. Bu Avrupa’nın yavaş büyüme sorununun orta-uzun vadeye taşınacağı anlamına geliyor. Bu da iyi bir haber sayılmaz. .
