Vanlı sanayiciler 30 işyeri yıkılan Küçük Sanayi Sitesinde de, yıkım olmayan 33 işliğin bulunduğu İŞGEM’de de, ciddi hasar olmayan 70 fabrikanın bulunduğu OSB’de de hiçsbir çalışan firma olmadığını, işyeri sahipleri ve işçilerden imkanı olanların ya kenti terk ettiklerini, ya da terk etme hazırlığında olduğunu ve “kentin boşalmasını önleyecek acil yardım” feryadında bulunuyorlar. Kredi ve SSK primi erteleme ve faizsiz kredi ile ilgili açıklamaların bu kaçışa engel alıcı önlem yaratmadığını söylüyorlar.
İkinci deprem sonrası Van ile ilgili haberleri izliyorum, Hükümet üyelerinin açıklamalarına kulak veriyorum, yerinden çadırlar arasında yapılan “Soğuğu bizlere yansıtan” içimizi ürperten televizyon röportajları gözlüyorum. Yardıma gitmiş sivil toplum üyelerinin değerlendirmelerini dinliyorum. Ortaya çıkan tablo imkanı olanın kentten kaçmaya çalıştığını, imkanı olmayanın kafasını sokacak bir çadır, Mevlana evi bulma uğraşı içinde olduğu.
Her yönden yükselen ses önceki gün kentin valisi Münir Karaloğlu’nun söylediği gibi “Duyulması gereken bir feryat”. Karaloğlu, kentte durumun İkinci deprem sonrası birincisinden çok daha kötü olduğunu daha yakından ilgi beklediklerini söylüyor. Kentte sadece sağlam iki kamu yapısı kaldığını ilk deprem sonrası 21 kullanılmaz bina tesbit ettikleri Cumhuriyet mahallesinde ikinci deprem sonrası bu sayının 5 kat artarak 107’ye yükseldiğini belirten vali Karaloğlu, “Son deprem 7.2’lik depremden daha yıkıcı oldu. İkinci deprem perişan etti. Hem insanlarımız moral olarak sıfırlandı. Hem de kent hayalet şehre döndü. Neredeyse hiç kullanılan bina yok. Cebinde parası olanların bile gıda satın alabilecekleri yer yok. Gönderilecek yardımlara özellikle paketlenmiş dağıtımı kolay gıdaya ihtiyacımız var” diyerek acil ihtiyaç talebini aktarıyor.
Vanlı sanayici dostlarıma telefon edip, sanayi alanlarındaki durumu öğreniyorum. Onlar da ilk deprem sonrası toparlanmaya çalışırlarken ikinci deprem sonrası hem fiziki hem de psikolojik bir yıkım yaşadıklarını “çok acil ” yardımla kentten kaçışın önlenmesi gerektiğini söylüyorlar.
Kentte OSB’de ciddi hasar olmamasına karşın bulunan 70 fabrikadan hiçbirinin çalışmadığını, 30 işyeri yıkılan Küçük Sanayi Sitesinde de çalışan işyeri bulunmadığını, 33 işliği olan İŞGEM’de de hiçbir kuruluşun üretimini sürdürmediğini açıklıyorlar.
Önerilerini sorduğumda bir işadamı, “Kredi borçları SSK prim ödemelerini erteleme filan gibi açıklanan önlemler var. Hatta faizsiz yeni kredi verileceği yönünde açıklamalar da var. Ama işadamlarının kredi için teminat gösterecekleri binaları bile yok. İmkanı olan işadamları da işçiler de kentten kaçıyorlar. Bu kaçışı önleyici acil tedbire ihtiyaç var. Yardımlarla kentte önemli ölçüde gıda ve giyecek stoğu oldu. Nedenle bu alanlarda çalışan esnafın uzun süre bu alanlarda kendi ürettiklerini satamayacakları düşüncesindeler. OSB’de peynir ve yoğut üreten bir işletme vardı. Üretimini durdurdu. Süt aldığı organize hayvancılıkta biriken sütler dökülmeye başlandı” diyor.
“Devlet neden alıp çadırdaki çocuklara dağıtmıyor?” diye soruyorum. “Burada en büyük sorunlarımızdan biri organizasyon eksikliği ihtiyacı olanla ihtiyaç malzemeleri eşleştirmesinde sorunlar yaşanıyor. Televizyonlarda da görmüşsünüzdür. Çadır için dağıtılacağı söylenen merkeszlerde oradan oraya koşuşturanlar var.
Kısa vadeli olarak beklentileri kış şartları ve olumsuz psikolojiyle kentten kaçışı en aza indirecek sağlıklı gıda dağıtımı ve soğuğa karşı önlemlerin alınması, kış şartlarına uygun çadır dışı barınma imkanlarının artırılması. Uzun vade de bir yandan kentin sağlam yapılarla yeniden imarı sağlanırken, bir yandan da kentte sanayi üretiminin devlet desteğiyle hayata geçirilmesi. İstanbul’da tekstilciler yaptıkları açıklamalarda büyük fabrikalar olmasa da 50 kişiye kadar atölye üretimi için süreklilik taşıyan doğru teşviklerle Van’a gidebileceklerini açıklıyorlar.
Kentin yeniden canlanabilmesi için kentten yükselen feryadı duyup, kısa vadede kentten kaçışa fren olacak acil önlemler alınması gerekiyor. Ardından da orta vadede kentte bir yandan sağlam konutlar inşa edilirken, bir yandan da desteklerle esnafın ve sanayicinin, ticaretin ve üretimin canlanmasının planı yapılmalıdır.
