Borsada Rekor İşlemler ve Volatilite Artışı – Tarihsel Bakış

Dün borsamızda 1 milyar 674 milyon lot işlem miktarı gerçekleşti.  Son 8 aya bakarsak ortalama günlük işlem miktarı 800 milyon lot civarındaydı. İşlem miktarı ile işlem hacmini karıştırmamak gerekir. İşlem hacmi denilen şey parasal hacimdir ama işlem miktarı reeldir ve lot bazındadır.  Dün ne oldu da borsa günlük bazda yüzde 2.40 ama gün içi en yüksek seviyeye göre %2.95 düşüş vardı.

Ne oldu?

Eğer gelişmekte olan ülkelerin borsalarına bu tür bir satış  dalgası gelseydi anlardık.  Ya da diğer borsalarda da aynı sırada benzer düşüşler olsaydı yine sorun değildi ve ana trendin devam edeceğini söyleyebilirdik. Ama aşağıdaki grafik, başka bir şey söylüyor.

En soldaki kırmızı bar BIST-100 endeksi. Bu grafiği gören biri herhalde “Türkiye’de çok kötü şeyler olmuş da borsada satışa geçmişler” diye düşünür. Ama dün öyle borsayı çok olumsuz etkileyecek bir haber yoktu. Bu durumda iki seçenek kalıyor;

1. Borsada kârını yeterli gören bir yabancı kurum ciddi satışa geçti ve bunu diğerleri izledi. Zaten bizimkiler yabancıları izlerler fiskos makinesi çalışır. Bir kurumdaki fon yöneticisi diğer arkadaşını arar ya da whatsup’tan mesaj atar ve “ben satıyorum” der. Eğer durum böyleyse, Ocak ayında başlayana ana yükseliş trendinin sonuna geldik ya da yakınız demektir.
2. Birinci maddedeki durum geçerli değilse, birileri bir yerlerden kötü bir haber aldılar. Bu durumda bu haberin kokusu birkaç güne kadar çıkar. Haber çıktığında henüz satmamış olanlar panikler ve satışa geçer. Önceden haberi alanlar bu paniği zevkle izler. Ertesi gün borsa boşluk bırakarak düşüşle açılır. İşlem miktarında yeniden sert artış olur. İşte o aşamada haber fiyatlanır ve önceden haberi duyup satmış olanlar yeniden toplar. Bu durum 1 hafta kadar sürebilir. Eğer borsada yatırımcıysanız ya da işlem yapıyorsanız bilmelisiniz ki; sizin sadece iki gözünüz ve iki kulağınız vardır. Ama piyasada 100 bin yatırımcı varsa, piyasanın 200 bin kulağı, 200 bin gözü vardır.

Dünkü hareketin en önemli yanı “haber” olmamasıdır. Az önce de belirttiğim üzere, diğer borsalarda da benzer düşüşler olsaydı, bunu bir dönüş sinyali olarak almazdım. Ana trendin bittiğini de söylemezdim. Ama enformasyon ve formasyon uyumsuzluğu her zaman iş yapmıştır. Şu an formasyona baktığımızda sert satış var (yutan mum görünümü ve kara bulut) . Enformasyona yani haber ve gelişmelere baktığımızda ortada bir şey yok.  Yukarıda verdiğim ikinci maddenin olasılığını daha yüksek görüyorum. Yani olumsuz bir haber birkaç gün içinde gelebilir. Bu tür bir durum olursa, o zaman haberi değerlendirmek ve borsa üzerindeki etkisinin uzun süreli mi yoksa kısa süreli mi olacağını yorumlamak daha kolay olacaktır.  Varsayalım ki hiçbir haber gelmedi ve düşüş devam etti. Merak etmeyin piyasa mutlaka bu düşüşü açıklayacak haberi bulur ve “şu sebeple düştük, bu sebeple bunlar oldu vs” der. Bu durumda birinci maddede verdiği olasılık geçerlidir ve artık ana yükseliş trendinin sona erdiği teyit olmuş demektir.  Neden böyle söylüyorum?

Borsadaki geçmiş zirvelerden ve diplerden dönüşler incelendiğinde genellikle hiç şaşmayan ve %75-80 olasılıkla doğrulanan şey işlem miktarıdır. Yatırımcılar bilmeliler ki; en yüksek işlem miktarları ya diplerde ya da zirvelere yakın seviyelerde oluşur ve başlı başına işlem miktarı trend dönüş sinyalidir.

Borsanın 1995 yılından bu yana oluşan zirvelerini çıkardım ve bu zirvelerden dönüşlerini inceledim. Fakat burada her bir zirve dönüşüne çok vakit ayırıp çok ayrıntılı anlatmayacağım. Arzu edenler aşağıda verdiğim grafiklerdeki dönemleri grafik programları üzerinden yakın plan olarak inceleyebilirler. Aşağıdaki grafiklerin her birinde dört adet pencere vardır. En üstteki BIST-100 grafiğidir. Onun altında işlem miktarı vardır. üçüncü sırada TKE göstergesi bulunmaktadır. En altta da HLYUZDE adını verdiğim ve oynaklık artışını gösteren bir grafik vardır.

Eğer HLYUZDE grafiği fiyatlar diplerde iken sert yükselişler yapıyorsa, trend dönüşü yakın anlamına gelir. Eğer HLYUZDE grafiği fiyatlar zirvelerde iken sert artış yapıyorsa bu da yükselen trendin sonuna yaklaşıldığının sinyali olur. Fakat, şunu da belirteyim ki; tek başına bir gösterge dönüş sinyali veremez. Bazen geç kalır, bazen erken sinyal verir. Ama %60-70 başarı şansı vardır.

TKE göstergesi ise, trend değişimlerinden önce sert hareketler yapar. Eğer fiyatlar diplerde ise TKE genellikle hep 50-60’ın altında seyretmiştir ve bir bakarsınız ki 80 seviyesini aşar. Bu durum bir yükseliş trendinin başladığına dair bir sinyal olur. Daha sonra da genelde 50 seviyesinin üzerinde kalır.  Eğer fiyatlar zirvelere yaklaşmışsa ve TKE göstergesi  “sıfır” seviyelerine veya daha altına  düşüş yapmışsa, bu durum ana yükseliş trendinin sona ermeye başladığında dair bir sinyal olarak algılanabilir.

Şimdi aşağıda borsa tarihimizin zirve grafiklerini veriyorum… İlk grafik 1995 yılına ait.

Bu grafikte 24 Nisan 1995’te sert bir düşüş var. İşlem miktarı tarihi zirvelerde ve HLYUZDE 10 seviyesini aşmış, yani geçmiş 3-4 aylık en yüksek seviyelerin üzerine çıkmış ve ilk anda TKE 50 seviyesine kadar düştükten sonra, sıfıra kadar inmiş. Zirvede ortaya çıkan yüksek işlem miktarı aslında TKE’nin dip yapmasını beklemeden SAT sinyalini vermiş. İlk sinyaller geldikten sonra zirveden itibaren %25 düşüş olmuş. Burada grafiğin devamını gösteremiyorum. Çünkü detaylar kayboluyor. Ama izleyen 11 ay içinde 550 seviyesi bir daha aşılamamış.

Aşağıdaki grafik ise 1997 yılının Ocak ayına ait…

Bu grafikteki İşlem miktarı ve HLYUZDE göstergesi izleyen birkaç ayda olacak %25 düşüş sinyalini vermiş. Ama TKE göstergesi geç kalmış. Detayları siz analiz ediniz.

Aşağıdaki grafik 1997 yılının Kasım ayındaki düşüşü veriyor. Yukarıdaki grafikte endeksin aşağı döndüğü yer 1750 seviyesiydi. Ama bu seviye Temmuz 1997’de yukarı geçildikten sonra sert yükseliş başlıyor ve 3500’e gelen endeks daha sonra sert düşüyor.

1997 Kasım ayındaki bu grafikte HLYUZDE çok net sinyal üretirken, TKE Göstergesi de sert bir şekilde sıfır seviyesine inmiş. İşlem miktarı da yine zirvelerde bulunuyor. Unutmayınız ki rekor işlemler her zaman ana trendin yavaşlayacağını veya dönüşünün başlayacağının iyi bir sinyali oluyor.

Aşağıdaki grafik 2000 yılını gösteriyor. Endeks 4 bin seviyelerinden 20 bin seviyelerine çıkmıştı. O günü çok iyi hatırlıyorum. CNN’de Enis Berberoğlu ve Yiğit Bulutl’a Parametre programını yapıyorduk ve endeks 20 bini görüp aşağı dönünce (kırmızı ters asılı adam) gençliğin verdiği heyecanla “Yükseliş bitmiştir” demiştim ve izleyen gün endeks  yükseldiğinde, aldığım küfürlü mailin haddi hesabı yoktu. Ama üçüncü gün endeks yüne yükselerek açılmış fakat gün sonunda ciddi satış yemişti. İzleyen 1,5 ay içinde de %40’a yakın düşüş olmuştu. Rehberim yine işlem miktarıydı.  Bana küfürlü mail atanlara ben daha sonra mail atmadım. Ama eminim bugün yükseliş olursa benzer şekilde twit atanlar çok olacak ve bir süre sabredip izlemeyeceklerdir . Zaten siz geleceğe ilişkin bir görüş yazdığınız zaman kimse cevap vermeye cesaret etmez.  Ama, yarın endeks bin puanlık bir yükseliş yaptığında  hemen saldırmaya başlar. Büyük resmi asla görmek istemez. İşte bu yüzden tiwtleri atarken, özellikle volatilite çok artacak dedim. Yarını bilmem zor, ama bildiğim bir şey var ki, %75 olasılıkla ana yükseliş trendi sona erdi.  %25 yanılma payım var bunu da en erken 2-3 hafta sonra anlarım.

Bu grafikte İşlem, TKE ve HLYUZDE göstergelerini siz yorumlayınız. Fakat dikkat ediniz HLYUZDE göstergesi aslında düşüş öncesinde yükselişin sonuna yaklaşıldığını endeks 17.500 seviyesindeyken veriyor. Ama endeks izleyen 3 günde düşse de, sonraki 5 günde 20 bine çıkıyor. Burada da TKE göstergesindeki aykırılık sinyal verse de TKE daha yavaş hareket ediyor.

Aşağıdaki grafik 2004 yılını veriyor…

Bu grafikte de işlem miktarı rekorlar kırdıktan sonra düşüş aslında önce zayıf çapta oluyor ama sonra sertleşiyor. Fakat bu sefer HLYUZDE göstergesi adeta öncü birkaç zayıf sinyal verdikten sonra sert düşüş  mart ayında başlıyor. TKE göstergesi ise sıfır seviyesine önce iniyor ve trendin bittiğini haber veriyor. TKE sıfıra indiklten sonra yeniden yükseliş gelse de, izleyen dönemde endeks düşüşüne devam ediyor. İki ayda %20 düşüş gerçekleşiyor.

Bu aşamadan sonra aşağıda peşisıra vereceğim grafiklerde nasıl gelişmeler olduğunu sizler analiz ediniz.

En son grafik borsamızın son durumunu gösteriyor. Bu grafiğin biraz daha yakınlaştırılmış ve net halini aşağıda veriyorum. Çünkü yukarıdaki grafikte son hareketler net görünmüyor. Bu grafiğe birlikte bakalım.

Grafikte oluşan son mum son 6 ayın en uzun mumudur. Yani bir gün içindeki (en yüksek fiyatla en düşük fiyat arasındaki)  en sert harekettir ve maalesef en yüksek işlem miktarı ile bu gerçekleşmiştir. TKE göstergesi son günlerde 20’ye kadar düşmüş, sonra toparlamış ama dün tekrar 20 civarına doğru gerilemiştir. HLYUZDE göstergesi ise 4 seviyesine kadar yükselmiş ve son 4 aydaki en yüksek ikinci seviye olmuştur. Bu göstergede önümüzdeki bir iki hafta içinde 7-8 seviyeleri de görülebilir. Bu seviyelere gelirse, ana yükseliş trendinin bittiği daha net teyit olacaktır.

***

Bu yazıyı buraya kadar okudunuz. Kafanız netleşti. En azından %90’ınız ana yükseliş trendinin bittiğine inanıyor.  Yarın satmayı düşünüyorsunuz.  Varsayalım endeks 500 puan aşağıdan açıldı ve siz de sattınız. Fakat seansın izleyen saatlerinde alımlar geldi ve endeks yeniden 108 binin üzerine oturdu. Sinirlisiniz… “Keşke satmasaydım” diyorsunuz… ama yeni alım yapmadınız. Fakat bir sonraki gün endeks yükselişine devam ediyor ve 109 bin oldu. ne yaparsınız? İşte bu soruya şimdi cevap vermelisiniz. Ya ölü taklidi yapıp 1-2 ay uzak kalacaksınız, ya da al-sat’lara devam edeceksiniz.  Tekrar 1995’e dönelim ve aşağıdaki grafikte düşüş günlerine çok yakından bakalım.

Yukarıdaki grafikte “1” numaralı gün aynen dün bizim borsada yaşanan düşüşe benziyor. “2” numaralı günde borsa aşağı doğru açılıyor ama kapanışı yükselerek yapıyor. “3” numaralı günde endeks yükselişine devam ediyor, fakat gün içi yüksek seviyeden aşağı dönüyor ama artıda kapatıyor. “4” numaralı günde ise sert düşüş devam ediyor. izleyen gün daha aşağı gidiyor ve 3 gün boyunca düşük işlem miktarı ile sıkıştıktan sonra “5” numaralı güne doğru tepki yapıyor. “6” numaralı günde ise %20’ye yakın değer kaybı oluşmuş oluyor. Şimdi kalkıp da bana bu hareketlerin hepsini yakalayacağınızı iddia ediyorsanız, borsayı bırakın derim. Belki de önümüzdeki günlerde benzer gelişmeler olacaktır ama asla yukarıdaki grafiğin içindeki hareketlerin aynısı olmayacaktır. Aşağıdaki grafik de 1996 yılındaki zirveden dönüşü  zoom etmiş durumda.

“1” numaralı günde sert düşüş var. Dikkat edin hacim fazla yüksek de değil. “2” numaralı gn yükseliş var. “3” numaralı günde karasızlık var. “4” numaralı güne gelindiğinde ise artık çok geç.  Aşağıdaki grafik ise 1997 yılını gösteriyor ve burdaki hareketler 1995’e çok fazla benziyor.

Yukarıdaki grafikte düşüş sonrası arka arkaya 2 gün yükseliş var. Eğer o gün ben yorum yapıp zirve görüldü deseydim izleyen 2 günde iyi dileklerini ileten çok fazla mail alırdım. İşte bu yüzden dün Twitleri atarken, yukarı yönlü 2-3 bin puanlık yükselişler hala olabilir dememin sebebi buydu. Yoksa bir okuyucunun dediği gibi hem  aşağı gider hem de yukarı gidebilir diyerek sonra da “ben demiştim” deme amacı taşımıyordum. Geçmişteki istatistiklerin özünü veriyordum.  Tabi ki piyasada sürekli sallayan çok olduğu için o kişi de haklı. Benim önceki yazılarımı okumamış. Sallamam, sadece bilgi dağarcığımda olan ve çok fazla emekle elde ettiğim bu bilgileri, Allah’ın bana verdiği nimet olarak görüp zekatını vermeye çalıştığımdandır. Yoksa, huzurlu huzurlu oturup dururken, “Borsada Ocak ayında başlayan yükseliş trendinin bittiğini düşünüyorum” diye çok iddialı ve başımı çok ağrıtacak bir cümleyi niçin kurayım? Bu yaşta hala kendimi mi ispatlayacağım? Son 6 aydaki geçmiş yazılarımda hep “borsada yükseliş trendi devam eder ama dönüş sinyali alırsam sizlere yazacağım” diye bir söz verdim. Bu sözümü tutmaya çalışıyorum. Biliyorum ki, beni izleyen dünya tatlısı insanların oranı çok yüksek. Bana değer veriyorsunuz ve bu yazılarımı bir sosyal sorumluluk projesi olarak görüyorum. Her yazımda insanları eğitecek bölüm mutlaka olur. Onların finansal okur yazarlığının artması bu devlete ve millete hizmettir. Bugünkü yazımda 16 tane grafik hazırlamışım ve yaklaşık 4 saattir yazıyorum. Vermek istediğim mesaj çok net. Sizlere bir yaklaşım tarzı vermeye çalışıyorum ve  sizler de böyle yapın diyorum. Yani oturup geçmişte zirvelerde neler olmuş, borsa nasıl davranmış, çalışın öğrenin diyorum. Santayana diyor ki; “Yeni olan hiç birşey yoktur, sadece tarih okumamışsınızdır”. Benim burda yaptığım şey, tarihsel ve görsel bir incelemedir, azıcık da istatistik kullandım.

Şimdi bazı tavsiyelerim var…

• Al-Sat yaparak para kazanamazsınız… Beyninizdeki software buna izin vermez… 9 aydır devam eden bir deney yapıyorum. Deney sonuçları inanılmaz. Daha önce eğitimlerime katılmış, 87 yatırımcı her hafta bana yaptıkları işlemleri gönderiyorlar. Al-Sat yaparak para kazanmanın  zor olduğunu ama, ilkelerden ödün verilmediği an al-sat ile de para kazanıldığını gördüler. En az 3-4 tane bilimsel makale hazırlayacağım. Tabi ki yayınlandıktan sonra sizlerle de paylaşacağım.
• Bu tür sert düşüş günleri, gelecek 6 ayda 8 ayda 12 ayda en iyi getirileri sağlayacak hisseleri bulmak için inanılmaz fırsatlar yaratan günlerdir. Yani  sert düşüş günleri çok değerlidir ve yağmurdan sonra ortaya çıkan bembeyaz nefis mantarlara benzerler. 3-5 gün içinde bu mantarlar toprağın üzerinde görünecek. Bu konuda kafa yormaya şimdi başlarsanız, ileride çok başarılı yatırımcılar olursunuz.

SONUÇ: Ana yükseliş trendi bitti mi? bana göre %75 olasılıkla bitti ama günlük yükselişler olacaktır. %25 olasılık ise trendin devam etmesidir. Bu olasılığın gerçekleşeceğine dair sinyal nedir? Eğer endeks günlük 1 milyar lotun altındaki işlem miktarlarıyla 110.750’nin üzerinde kapanış yaparsa, ana trend devam eder. Fakat 110.750 yine 1.5 milyar lotla geçilmeye kalkarsa ardından fırtınalar bekleyin (Bu cümleyi de sallamadım, bunun ardında da yoğun çalışma ve istatistik yatıyor).

NOT: Bu arada şunu belirteyim… “Hocam hani siz hep panik yapmayın derdiniz”  diyenler oldu. Benim söylediğim şey, bir hisse belli bir süre düştükten sonra, işlem hacmi artmış ve daha da diplere gidiyorsa işte o tür bir durumda panik yapmayın derim.  Hisse 6 liradan 5 liraya düşmüş, 4.90 aşağı kırılınca herkes satmaya başlamış, işlem miktarı da iyice yükselmişse, bu durum zaten en geç bir hafta içinde o hissenin yukarı döneceğinin işaretidir. Düşüş devam ederken panik yapmayıp sonra da en dipte satanlar hep böyle satarlar.

Paranız sağlığınızı bozmasın…